Zarządzanie kolorem w pigułce (cz. 1) – Wprowadzenie
Ludzie masowo produkują przy pomocy komputerów przeróżne dokumenty, najczęściej kolorowe, zawierające dużo zdjęć i grafik. Te dokumenty potem są publikowane w rozmaitych mediach: na stronach www, aplikacjach mobilnych, drukowane na małych drukarkach fotograficznych i na wielkich ploterach, zamieszczane w czasopismach, na billboardach, gazetkach supermarketowych czy kolorowych broszurach, katalogach itd. Rozmaitość urządzeń drukujących powoduje, że bardzo często kolory uzyskane w jednej technologii druku są kompletnie inne niż w drugiej, a na domiar złego oba wydruki wyglądają inaczej, niż to, jak widzieliśmy naszą pracę na monitorze. Jestem pewien, że dobrze wiesz o czym mówię i nie raz spotkałeś się z tym problemem. Krótko mówiąc: kolory często nie pasują.
Zarządzanie kolorem ostatnio cieszy się coraz większym zainteresowaniem.
Bardzo słusznie!
Jeżeli jesteś:
grafikiem, projektantem, ilustratorem, fotografem, operatorem DTP, web-designerem…
Przygotowujesz prace:
do wydrukowania w jakiejkolwiek technice lub do zamieszczenia w Internecie czy na urządzeniach mobilnych…
… to ten artykuł może Cię zainteresować. Opowiem Ci czym jest Color Management i jak należy go stosować w praktyce. Omówię po kolei wszystkie zagadnienia w logicznej kolejności. Szczególną uwagę zwrócę na szereg nieporozumień i mitów, jakie narosły wokół zagadnienia zarządzania kolorem i są niestety często powtarzane. Powiem Ci gdzie czają się pułapki i co zrobić, aby w nie nie wpaść. Jeśli wszystko dokładnie przeczytasz, zrozumiesz, a potem zastosujesz w praktyce, to jestem pewien, że kolor już nigdy Cię nie zaskoczy.
Często będę odwoływać się do programów graficznych, głównie do Photoshopa. Zakładam, że przy pomocy tego programu obrabiasz zdjęcia. Jeśli dodatkowo choć trochę znasz Illustratora oraz InDesigna, to tym lepiej, a jeśli jeszcze używasz Acrobata, to świetnie!
W całym artykule nie będzie żadnych skomplikowanych wzorów matematycznych ani trudnych pojęć. Zagadnienia, z którymi musisz się zapoznać, postaram się przedstawić w możliwie najbardziej przystępny sposób ilustrując je rysunkami i przykładami z życia.
Czym jest Color Management?
System Color Management (w skrócie CM), a po polsku zarządzanie kolorem powstał właśnie po to, aby opanować problem niedopasowania kolorów i zgrać ze sobą kolory skanowane, wyświetlane i drukowane przez wszystkie urządzenia, których używamy. Ponieważ kolory w komputerze zapisywane są w formie liczb, CM jest więc programem zaszytym w systemie operacyjnym (Windows i Mac OSX), który zajmuje się odpowiednim przeliczaniem tych wartości liczbowych. CM bazuje na koncepcji tzw. „profili ICC”, czyli małych plików opisujących w jaki sposób dane urządzenie czyta lub pokazuje kolor. Dzięki temu system posiada precyzyjne informacje o tym, jak każde urządzenie „przekłamuje” kolory i może temu zapobiegać wprowadzając odpowiednie korekcje operując na liczbach opisujących kolory. Proste, prawda?
Jak było dawniej?
Na rysunku obok widzimy sytuację, jaką mieliśmy kiedyś. Dwie drukarki otrzymały do wydrukowania ten sam plik, w tym wypadku jednolite niebieskie tło, które w kolorze CMYK ma wartości C=75, M=22, Y=0, K=0. Drukarka A wydrukowała je prawidłowo, natomiast drukarka B przekłamała kolor i wydrukowała za ciemno.
Gdybyśmy chcieli uzyskać z drukarki B taki sam wydruk jak z drukarki A, musielibyśmy ręcznie dostroić kolory obrazka. W przypadku zdjęcia oznaczałoby to obróbkę w Photoshopie przy pomocy krzywych korekcyjnych, a wszystko to wyłącznie na wyczucie. Potem kolejny wydruk, znowu korekta, wydruk, korekta i tak w kółko aż do osiągnięcia pożądanego rezultatu, który czasem i tak może nie być zadowalający.
Taka metoda prób i błędów jest także często stosowana obecnie przez osoby, które nie wiedzą jak prawidłowo wykorzystać Color Management.
Jak być powinno?
Każde urządzenie jest profilowane(poprawniej jest powiedzieć:charakteryzowane), czyli jego kolory najpierw są mierzone, a potem urządzenie otrzymuje swoją „metryczkę” w postaci profilu ICC. Profil opisuje w jaki sposób to konkretne urządzenie pokazuje kolory. Dzięki profilowi, CM może odpowiednio przygotować plik z obrazem, np. zdjęciem, który będzie dopasowany do danego urządzenia i w efekcie kolory zostaną na nim prawidłowo wydrukowane.
Na rysunku obok widzisz, że dla drukarki B został specjalnie przygotowany plik z nieco zmienionymi wartościami kolorów cyjan i magenta, aby skompensować jej niedokładności. W efekcie z drukarki B uzyskaliśmy identyczny wydruk, jak z wzorcowej drukarki A. O to nam chodziło! Tylko kiedyś musieliśmy kombinować w programach graficznych ręcznie, a teraz zrobił to za nas CM!
Sytuacja zatem zmieniła się drastycznie. Dawniej mieliśmy jeden plik i wiele różnych wydruków z niego, a dzisiaj mamy wiele plików specjalnie przygotowywanych dla różnych urządzeń, ale wydruki z nich wychodzą identyczne. Oczywiście musimy jakoś te pliki oznaczać, żeby potem wiedzieć, dla jakiego urządzenia zostały przygotowane. W praktyce po prostu program zapisujący zdjęcie czy grafikę na dysku (np. Photoshop) dołącza do tego pliku konkretny profil ICC, co daje pełną informację o tym, jak powinny wyglądać kolory.
Jeżeli w tym momencie dopadła Cię wizja przerażającej ilości profili, które trzeba instalować i używać, a do tego jeszcze produkować nieskończenie wiele wersji obrazów dla tych różnych urządzeń, to od razu chciałbym Cię uspokoić. W praktyce sytuacja wygląda dużo lepiej, ponieważ producenci już dawno zaczęli standaryzować urządzenia i w praktyce grafik czy operator DTP używa zazwyczaj dosłownie kilku profili.
Jeśli to, co napisałem powyżej jest dla Ciebie jasne, a taką mam nadzieję, to znaczy że zrozumiałeś podstawowy filar Color Managementu. Drugim filarem jest przekształcanie obrazów pomiędzy przestrzeniami, czyli tworzenie obrazu przeznaczonego dla danego urządzenia, ale o tym później.
Dlaczego kolory nie pasują?
Gdy kolory na różnych urządzeniach wyglądają różnie, to pojawiają się pytania:
- Które kolory są właściwe?
- Które urządzenia pokazują go poprawnie, a które przekłamują?
- A może każde z tych urządzeń pokazuje źle i właściwy kolor jest jeszcze inny?
Istnieje szereg czynników, które powodują rozbieżności kolorów. Najczęściej występuje wiele z nich jednocześnie. Oto najważniejsze
1. Rozbieżności w konstrukcji monitorów
Do wyboru mamy wiele modeli monitorów od wielu producentów. Mimo stosowania norm produkcyjnych, monitory wyświetlają obraz różnie, nie tylko z powodu niedoskonałości technologicznych, ale także dlatego, że producenci chcą skusić użytkowników dodatkowymi „ciekawymi” funkcjami takimi jak np. automatyczne dopasowywanie kolorów do charakteru pracy (gry, filmy, edycja tekstu), automatyczne dostrajanie podświetlenia do warunków otoczenia, itd., które w efekcie częściej przeszkadzają niż pomagają w uzyskaniu dobrego, wiernego obrazu. Dodatkowo monitory faktycznie różnią się możliwościami wyświetlania barw. Modele profesjonalne pozwolą wyświetlić o wiele większy zakres barw, których nie dadzą rady pokazać monitory biurowe.
2. Różne ustawienia i regulacje monitorów
Nawet dwa identyczne monitory tego samego producenta mogą zostać różnie wyregulowane. Ustawienia w samym panelu monitora potrafią zmienić obraz drastycznie.
3. Nieprawidłowe ustawienia preferencji programów graficznych
To jest bodajże najbardziej niedoceniony element zarządzania kolorem, a co ciekawe, nie kosztuje pieniędzy. Jeśli korzystasz z programów Adobe: Photoshop, InDesign, Illustrator, Acrobat, to ustawienie preferencji wyświetlania jest tak samo ważne jak poprawna kalibracja sprzętowa Twoich urządzeń. Złe ustawienia preferencji mogą kompletnie zmienić sposób wyświetlania kolorów.
4. Nieprawidłowa praca z profilami ICC
Profile ICC to potężne narzędzie i podstawa całego zarządzania kolorem. Ich nieprawidłowe lub przypadkowe użycie prowadzi zazwyczaj do pogorszenia, a nie poprawienia sytuacji. Profile trzeba stosować świadomie, rozsądnie, wiedzieć do czego służą, prawidłowo je podłączać, prawidłowo konwertować do profilu, a także znać możliwości i ograniczenia wynikające z ich stosowania.
5. Nieprawidłowe konwersje pomiędzy przestrzeniami barwnymi
W trakcie pracy nad kolorem często wykonywane są konwersje, gdzie kolor zostaje opisany w nowy, inny sposób. Przykładowo każdy pixel zdjęcia z aparatu cyfrowego jest opisany trzema liczbami RGB, zaś obraz idący do druku jest już opisany czterema liczbami CMYK, zatem gdzieś po drodze dokonuje się konwersja. Zdarza się, że konwersje są przypadkowe lub źle wykonane, albo robione są wielokrotnie i niepotrzebnie. Często potem efekty bywają opłakane.
6. Rozbieżności pomiędzy drukarkami
Każda drukarka jest inna. To jest oczywiste gdy weźmiemy różne modele od różnych producentów. Ale nawet drugi identyczny model tego samego producenta potrafi drukować inaczej. Zmiana papieru lub zmiana tuszu, powoduje zmiany koloru. Ustawienia w driverze drukarki (np. wybór innego papieru lub włączenie trybu oszczędności) także potrafią zmienić kolory. Zapanowanie nad kolorem wydruków czasem bywa nie lada wyzwaniem.
7. Nieznane warunki druku, profile drukarni i firm usługowych
Oddając gotową pracę do wydrukowania nie zawsze wiemy jak ustawione są maszyny podwykonawcy, a już wpływu na to raczej nie mamy żadnego. Choć coraz więcej drukarni udostępnia swoje profile lub informuje na jaki standard mają ustawione maszyny, to jednak nie jest to jeszcze regułą. To są sytuacje trudne i musimy sobie jakoś z nimi radzić. Na szczęście możemy przynajmniej starać się wybierać „opcje bezpieczne” i minimalizować ryzyko znacznych różnic kolorystycznych w gotowej pracy.
8. Niedbałość o stan techniczny i kalibracje
Każde urządzenie zużywa się. W monitorze starzeje się podświetlenie matrycy. Drukarki, plotery, maszyny offsetowe w drukarni − to wszystko są urządzenia mechaniczne i z czasem będą drukować kolory inaczej. Każde urządzenie trzeba co pewien czas przeglądać, aby utrzymać je w dobrym stanie technicznym i należytej formie. Oprócz tego należy je kalibrować, czyli przywracać do stanu pozwalającego na drukowanie koloru z określoną dokładnością.
9. Ograniczenia technologii
Wiadomo, że niektóre urządzenia czy techniki druku oferują większy zakres barw inne mniejszy. Przykładowo na papierze gazetowym nie jesteśmy w stanie wydrukować pięknych żywych kolorów, jakie widzimy na ekranie monitora RGB i nic tego nie zmieni. Color Management pozwoli nam maksymalnie wykorzystać zakres barw, ale cudów nie dokona i barier technologicznych nie przeskoczy.
Przed Color Managementem nie uciekniesz
Jeśli wcześniej nigdy nie słyszałeś o profilach ICC, to może uważasz, że ich wcale nie stosujesz. Muszę Cię zaskoczyć, Twój komputer używa ich cały czas gdy pracujesz nad zdjęciami lub dokumentami. Nawet jeśli w Photoshopie odłączysz profil od obrazka (Assign Profile → Don’t Color Manage This Document), to i tak CM cały czas pracuje. Tyle, że w ukryciu i na ustawieniach domyślnych. Od zarządzania kolorem nie ma odwrotu, dlatego lepiej ten system zrozumieć i stosować świadomie, niż go ignorować i pozwolić mu działać przypadkowo. Efekty poprawnego stosowania CM mogą przerosnąć Twoje oczekiwania, ponieważ CM może być naszym wielkim sprzymierzeńcem, tylko trzeba się z nim najpierw zaprzyjaźnić.
Na ile dokładnie można zgrać kolory?
Skoro Color Management jest takim naszym wspaniałym przyjacielem, to jeśli go wdrożymy, czy faktycznie kolor na wydruku z drukarki będzie identyczny jak obraz na monitorze, a na końcu czy nasza drukarnia lub podwykonawca wydrukuje naszą pracę także dokładnie tak samo? Czy jeśli potem położymy oba wydruki koło monitora to nie będzie żadnych różnic? Byłoby wspaniale, prawda?
Odpowiedź na te pytania już nie jest taka prosta i wymaga dłuższego rozwinięcia, ale żeby nie trzymać Cię w napięciu odpowiem:
TAK
Dobrze wdrożony Color Management pozwala uzyskać całkiem dużą wierność kolorystyczną na każdym etapie pracy. Użytkownicy najczęściej są bardzo pozytywnie zaskoczeni efektami.
TAK
Obrazy na wydruku i na monitorze mogą być na tyle podobne, że będziesz poszukiwać różnic przenosząc wzrok wiele razy z jednego na drugi i z powrotem.
TAK
Gotowa praca, która wróci z drukarni, nie będzie żadnym zaskoczeniem ani dla Ciebie, ani dla Twojego klienta. Wszyscy będą zadowoleni z efektu i nie będzie żadnych reklamacji.