Wybielacze optyczne

Wybielacze optyczne to substancje, które odpowiadają za zjawisko fluorescencji. W uproszczeniu polega ono na tym, że substancja taka oświetlona światłem UV (ultrafioletem), którego ludzkie oko nie widzi, emituje światło o nieco niższej częstotliwości, którą już oko widzi i postrzega jako barwę niebieską. Zdjęcie powyżej pokazuje różne minerały emitujące światło widzialne pod wpływem oświetlenia UV.

Wybielacze optyczne dodawane są n.p. do proszków i płynów do prania a także do past do zębów. To dlatego w nocnych klubach, gdzie zamontowane są lampy UV, świecą się białe koszule i zęby, a nie świecą się białe gałki oczu ani białe talerze. Zwykły papier bez żadnych dodatków ma odcień lekko żółtawy, kremowy. Dzięki dodanym wybielaczom optycznym postrzegamy go jako śnieżno-biały. Nawet zwykły papier do drukarki zawiera wybielacze optyczne.

Angielska nazwa wybielaczy optycznych to Optical Brightening Agent, w skrócie OBA. Ten skrót będę dalej stosować.

Ostatnie lata pokazały, że w druku offsetowym w coraz większym stopniu używane są papiery z OBA. To właśnie dlatego FOGRA zdecydowała się wprowadzić nowe standardy. Dotychczasowe normy oraz metody pomiaru kolorów powodowały, że kolorystyka proofów (soft-proofna monitorze i hard-proofczyli wydruk proofa) była nieco inna niż potem w druku offsetowym. Proofy były nieco „cieplejsze”.

Nowe zastępują stare

Nowe profile mają docelowo zastąpić stare. Mechanizm ten przedstawiają poniższe tabele.

Papier powlekany („kredowy”)

Specyfikacja dotyczy papieru powlekanego matowego oraz błyszczącego.

Papier niepowlekany („offsetowy”)

Łatwo można zauważyć, że nazwy profili nie są tworzone z żelazną konsekwencją i logiką. Trudno, musimy z tym żyć.

Skąd pobrać nowe profile?

Profile można pobrać ze strony www.ECI.org. Korzystanie z nich jest bezpłatne.

Jeśli potrzebujesz zainstalować profil w swoim systemie, przeczytaj artykuł Gdzie w komputerze mieszkają profile ICC.

Czy warto przechodzić na nowe profile?

Odpowiedź na to pytanie wcale nie jest taka oczywista. Z jednej strony złota zasada mówi: „jeśli coś działa – nie ruszaj”, należałoby więc pozostać przy tym co mamy aktualnie. Ale z drugiej strony, instytut FOGRA to bardzo poważna istytucja, która nie robi zmian bez powodu. Opracowanie i testowanie profili FOGRA51 i FOGRA52 trwało kilka lat, a wcześniej ostatnie większe zmiany mieliśmy w roku 2009, więc dość dawno temu. Spróbujmy przyjrzeć się dokładnie zmianom, które mogą nas czekać.

Papier

Dotychczas specyfikacja FOGRA39 wyznaczała nam biel papieru proofingowego a tym samym miała to być biel papieru nakładowgo. Na stronie International Color Consortiummożemy odnaleźć pełną specyfikację: FOGRA39L.txt Są to wartości: L=95.00; a=0.00; b=-2.00.

Dla profilu FOGRA51 biel jest już inna (FOGRA51.txt) i wynosi L=95.00; a=1.50; b=-6.00. Widać przesunięcie w kierunku niebieskiego. To jest różnica ΔE = 4,27. Wcale nie tak mało, jeśli przypomnimy sobie, że maksymalna delta podłoża dla certyfikowanego proofa, to ΔE = 3,0.

Jeśli położymy obok siebie dwa arkusze papieru certyfikowanego na profile FOGRA39 i FOGRA51, to różnicę widać. Nie jest ona duża, ale daje się zauważyć.

Co ciekawe, profil FOGRA52 w swojej specyfikacji (FOGRA52.txt) ma jeszcze inną biel: L=93,50; a=2,50; b=-10,00. Tutaj różnica do bieli FOGRA39 wynosi aż ΔE = 8,5, a do FOGRA51 wynosi ΔE = 4,39. Sporo, ale na tyle niedużo, że można zasymulować na papierze FOGRA51 kolor podłoża FOGRA52, ponieważ ten ostatni jest ciemniejszy.

Kolory

Kolory są najważniejsze, a więc podstawowe pytanie brzmi: Jak duża jest różnica pomiędzy kolorami w profilach FOGRA39 i FOGRA51? Zacytuję to, co mówi w tym przypadku oficjalny dokument FOGRY: ”Not big, indeed”. To jest prawda, różnica jest niewielka. Dokładniej mówiąc średnia różnica kolorów ΔE2000 = 1,6. Uwaga! Dokumentacja FOGRA podaje właśnie ΔE2000, a przy certyfikacji proofów korzysta się z ΔE1976. To są różne metody liczenia delty. Ale w tym wypadku ponieważ mówimy o wrażeniu człowieka porównującego dwa wydruki, to właśnie ΔE2000, jako bliższa naszej percepcji, lepiej nam określi skalę tych różnic. Przypomnijmy sobie, że ΔE = 1 to próg postrzegania jakiejkolwiek różnicy przez człowieka, certyfikowane proofy muszą mieć średnią ΔE < 3, a maksymalną (dla najgorszego pola) ΔE < 6.

W tej sytuacji różnica ΔE2000 = 1,6 pomiędzy profilami jest tak mała, że całe zamieszanie ze zmianą profili może wydać się tylko zawracaniem głowy.

Jeśli położymy obok siebie dwa proofy, jeden wydrukowany na profil FOGRA39na papierze certyfikowanym dla tego profilu, a drugi wydrukowany na profil FOGRA51także na certyfikowanym dla tego profilu papierze, to na pierwszy rzut oka są one bardzo podobne, wręcz takie same. Po bliższym przyjrzeniu się możemy zauważyć, że ten na profil FOGRA51jest odrobinę chłodniejszy. Pamiętajmy, że dla jednej osoby różnica ta będzie ewidentna, druga osoba powie, że to są takie same kolory. Nasza wrażliwość na kolory jest różna.

Urządzenia pomiarowe i tryby pomiaru

Tworzenie profili na papiery zawierające OBA a także certyfikowanie proofów drukowanych na papierach z OBA wymaga nowych narzędzi pomiarowych. Starsze modele spektrofotometrów (np. X-Rite i1 Pro) umożliwiały pomiar bez uwzględnienia czynnika UV, taki tryb pomiaru nazywa się M0.

Nowe urządzenia (np. X- Rite i1 Pro 2) potrafią mierzyć w trybie M1, który jest niezbędnym warunkiem uzyskania prawidłowych pomiarów dla materiałów z OBA. Pomiar taki odbywa się w dwóch krokach, najpierw próbka koloru oświetlana jest żarówką (jak w starszych modelach urządzeń), a następnie to samo pole jest mierzone z oświetleniem diodą UV. Oba pomiary są automatycznie łączone dając pełny obraz widma koloru. To dlatego musimy przejechać spektrofotometrem dwa razy przez jedną linijkę kratek pomiarowych. W czasie ruchu „tam” mierzone jest zwykłe widmo widzialne, w ruchu „z powrotem” mierzony jest czynnik UV.

Pamiętaj o konieczności wymiany urządzeń pomiarowych, jeśli zamierzasz tworzyć profile pod materiały z OBA lub certyfikować takie proofy!

Separacje kolorów

Niestety to nie koniec niespodzianek. Oba profile FOGRA39i FOGRA51mają różną czerń, bo mają różną sumę kolorów! Możesz to sprawdzić samodzielnie w/g opisu z artykułu Jak odczytać kolor czerni z CMYK-owego profilu ICC? Jeśli wykonywałeś separacje w Photoshopie konwertując obrazy RGB do profilu CoatedFOGRA39.icc (to ten od Adobe), to masz jeszcze inną czerń. Wygląda to następująco:

Niezłe zamieszanie prawda? Każdy DTP-owiec, który to czyta, może teraz odczuwać przynajmniej dyskomfort, jeśli nie lekkie przerażenie. Bo co tu począć z całym archiwum klienta gdzie są wszystkie dotychczas zrobione prace, i gdzie większość albo nawet wszystkie obrazy do druku zostały przekonwertowane na FOGRA39? Zdarza się, że dawne prace są wznawiane, albo elementy z dawnych prac wykorzystywane są w nowych.

Przede wszystkim nie należy panikować. W większości przypadków można pozostawić obrazy w dawnej separacji na FOGRA39, ponieważ ta różnica nie jest duża.Jeśli nowa specyfikacja z drukarni powie, że powinniśmy przygotować pracę już na FOGRA51, można po prostu wstawić dawne zdjęcie bez zmian i dla pewności wydrukować proofa już na FOGRA51 aby ocenić czy wygląda dobrze i dać do podpisu klientowi.

Są jeszcze dwa miejsca, gdzie możemy się potknąć:

1. Suma kolorów dla FOGRA51 została obniżonado 300%, FOGRA39 ma 330%. Jeśli więc nasz plik trafi na dobrze ustawiony preflight w drukarni, zostanie odrzucony ze względu na przekroczenie sumy kolorów. Co począć? Jeśli tylko zobaczymy, że specyfikacja z drukarni mówi o FOGRA51, od razu należy skontaktować się z drukarnią i omówić temat. Najprawdopodobniej nie będzie problemu i będziemy mogli osadzić dawne separacje.
2. Jeśli zapisujemy obrazy CMYK-owe z Photoshopa dołączając profil, potem wciągamy je do InDesigna, a wypuszczając z InDesigna PDF, zaznaczymy opcję „Konwertuj do docelowej przestrzeni”, to spowodujemy niechcianą i niepotrzebną w tym wypadku konwersję. Ale to temat na inny artykuł.

Dla prac, gdzie dokładność kolorystyczna jest kluczowa, np. reprodukcje dzieł sztuki, ECI przygotował dla nas odpowiednie profile „device link”. To są profile pozwalające na bezpośrednią konwersję CMYK–CMYK, bez przechodzenia przez przestrzeń Lab, jak to się zazwyczaj dzieje.

Profil do konwersji ISO Coated v2 do PSO Coated v3: iso-coated_v2_to_psocoated_v3_devicelink.zip

Profil do konwersji w drugą stronę PSO Coated v3 do ISO Coated v2: pso-coated_v3_to_isocoated_v2_devicelink.zip

Zachęcam do korzystania z nich rozważnie i tylko wtedy, gdy naprawdę musimy.

Ustawienia programów graficznych

W artykule Zarządzanie kolorem w pigułce (cz. 4) – Ustawienia programów graficznych opisałem jak należy ustawić preferencje programów Photoshop, InDesign, Illustrator i Acrobat Pro. Jeśli zdecydujesz się przestawić na nowy profil FOGRA51, należy stworzyć analogicznie nowe ustawienia. Sugeruję uporządkować nazwy swoich zestawów preferencji i zachować oba, ten z podstawowym profilem FOGRA39 i drugi dla FOGRA51.

To w końcu przechodzić czy nie przechodzić?

Podsumowanie będzie moją subiektywną refleksją na temat aktualnego stanu rzeczy. Artykuł pisany jest w sierpniu 2017 r. Jeśli w przyszłości coś się zmieni, dopiszę suplement.

Zarządzanie kolorem wchodzi do drukarń opornie, często z dużym opóźnieniem. Profile ICC pracują już ponad 20 lat, a wciąż spotykamy w wymaganiach technicznych drukarni informację „proszę nie dołączać żadnych profili”, albo na pytanie o profil otrzymujemy odpowiedź „my nie drukujemy z profilami”. Wciąż można spotkać grafików i systemy proofingowe ustawione na FOGRA27, który został zastąpiony przez FOGRA39 w 2006 roku! Sukces FOGRA39 polega także na tym, że chociaż opracowano go dla druku offsetowego na kredzie, to został zaadoptowany przez inne technologie, takie jak druk wielkoformatowy na praktycznie wszystkich materiałach (folie PCV, winyle itd.). Producenci maszyn proszkowych także dostroili kolory tonerów tak, aby uzyskać wydruki zgodne z FOGRA39. Po latach mamy jednolity, całkiem nieźle funkcjonujący standard.

Uważam, że obecnie nie ma konieczności przechodzenia na nowe profile. Szczególnie, jeśli nie wymaga tego drukarnia. Spodziewam się, że FOGRA39 będzie nam jeszcze długo królować.

Oczywiście lepiej się przygotować do sytuacji, gdy staniemy w obliczu żądania wykonania pracy na nowy profil:

1. Zachęcam, aby ściągnąć nowe profile, zainstalować je i zrobić choćby najprostszy test: Otworzyć w Photoshopie jakieś zdjęcie CMYK-owe w dawnym profilu i przyporządkować (assign) do niego nowy profil. Zaznaczając i odznaczając ptaszka podglądu, obraz będzie się zmieniać pokazując tę właśnie różnicę.
2. Warto mieć kontakt do firmy wykonującej proofy dla nowych profili. Firma LETRABIT oferuje możliwość wykonania proofa na stare i nowe profile.

Inne wpisy